Immigratie naar Nederland en Amsterdam

Immigratie = Instroom vanuit het buitenland

Wat versta ik onder ‘migranten’ en wat voor migranten onderscheid ik

I. Het begrip migrant

In dit onderzoek kijk ik naar migratie/ migranten naar nationaliteit.

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen binnenlandse- en buitenlandse migratie. Binnenlandse migratie bestaat uit vestigers in Amsterdam vanuit Nederland (daar vallen dus ook vluchtelingen onder die zich vanuit een azc in Nederland in Amsterdam vestigen) en vertrekkers vanuit Amsterdam naar de rest van Nederland (daar vallen dus ook mensen met een buitenlandse nationaliteit onder, die zich vanuit Amsterdam elders in Nederland vestigen).
In deze definitie kunnen dus ook mensen met de Nederlandse nationaliteit onderdeel zijn van de buitenlandse migratie: Nederlanders die in het buitenland gewoond hebben en nu (weer) in Amsterdam komen wonen.
Ik kijk dus niet naar migratie naar herkomstland. Dus mensen met bijvoorbeeld de Indiase nationaliteit die vanwege de Brexit van Londen naar Amsterdam verhuizen, kom je in dit onderzoek onder hun Indiase nationaliteit tegen, en niet als verhuizend vanuit Groot Brittanie. Ik doe dit omdat de verblijfsstatus in Nederland/ Amsterdam afhankelijk is van de nationaliteit, niet van het herkomstland. En de verblijfsstatus bepaald sterk de mogelijkheden om zich in Amsterdam te kunnen/ mogen vestigen en hier eventueel te kunnen blijven.
Iemand is dus migrant als zij of hij vanuit het buitenland zich in Amsterdam vestigt. Dat is dus een andere definitie van het begrip 'migrant', waarbij men zelf of een of twee ouders in het buitenland is geboren. (Zie ook de recente discussie rond deze CBS-definitie oa in NRC 28-02-2022).
Waar men geboren is en wat de achtergrond van de ouders is, is in eerste instantie niet van belang voor mijn onderzoek; daar gaat het om de mogelijkheid om binnen te komen en te blijven en die is primair afhankelijk van de verblijfsstatus, dus de nationaliteit.
De achtergrond van de ouders kan echter wel een rol spelen in het komen en blijven/ gaan. Wanneer een van de ouders van de migrant nog een (familie of kennissen-) netwerk in Amsterdam heeft zien we dat dit veel uit kan maken voor de positie van de migrant.
Zo zagen we in onze documentaire (zie onder kopje HOME) dat een Zuid-Afrikaans/Amerikaans koppel via familie/ kennissen een heel pandje in De Pijp huurde voor 1600 euro/maand in plaats van de 2500-4000 euro/maand die het via een makelaar zou kosten.
In algemene zin spreken we van ketenmigratie wanneer een migrant in een vreemde stad door kennissen/ familie wordt opgevangen en zelf vervolgens later weer verwanten opvangt.
Maar ook voor de positie van jongeren die hier geboren zijn kan het uitmaken of de ouders uit het buitenland komen of hier geboren en getogen zijn. Immers, zowel de arbeidsmarkt als de woningmarkt kennen veel informele circuits, waar je alleen binnenkomt met een uitgebreid lokaal netwerk en de nodige kennis van zaken.

WRR rapport 103 “Samenleven in verscheidenheid; beleid voor de migratiesamenleving” van eind 2020 hierin betrekken. https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2020/12/14/samenleven-in-verscheidenheid

II. Indeling migranten en verblijfstatus

Voor de recente grote instroom van migranten in Amsterdam worden in het populaire spraakgebruik vaak de volgende, meer gevoelsmatige begrippen gebruikt:

De ‘international’. Is Engelstalig, is jong en hip, verdient soms goed maar lang niet altijd en moet, volgens een aantal Amsterdamse politieke partijen bij de Amsterdamse samenleving betrokken worden. Studenten en kenniswerkers vallen hier onder; arbeidsmigranten niet.

De 'expat'. Is Engelstalig, verdient heel goed, koopt een huis maar gaat uiteindelijk weer terug of door. Studenten vallen hier niet onder en de meeste kenniswerkers ook niet.

A Indeling naar wel of niet uit de Europese Unie.

EU-burgers (inclusief Noorwegen, IJsland en Zwitserland) kunnen zich hier vrij en voor onbepaalde tijd vestigen.

Niet-EU-burgers; burgers van buiten de EU hebben een verblijfsvergunning nodig, waarvoor allerlei procedures gelden. Sinds kort hebben ook burgers uit Groot Brittanie speciale papieren nodig.

Verblijfsstatus. Regelingen voor Niet-EU burgers

Hierin speelt de IND, de Immigratie & Naturalisatie Dienst een hoofdrol. In principe hebben burgers van buiten de EU die hier langer dan 90 dagen willen blijven een verblijfsvergunning nodig. Deze moet bij de IND aangevraagd worden.

De cijfers voor Nederland over de laatste 3 jaar (Uit het Jaarverslag 2021 van de IND)

Gezinsmigratie 2019 2020 2021 top 3: India, Turkije, Syrië

Verstrekt 40.320 32.460 39.580

Studenten 2019 2020 2021 top 3: China, India, VS

Verstrekt 20.630 12.640 20.600

Kennis & Talent (EU Blue Card, Kennismigrant, onderzoeker, arts in opleiding, ea)

2019 2020 2021 top 3: India, China, Turkije

Verstrekt 21.390 13.760 21.580

Start-Ups 2019 2020 2021 top 3: India, Iran, Rusland

Verstrekt 140 120 100

Arbeidsmigranten (loondienst, seizoenarbeid, e.d.)

2019 2020 2021 top 3: China, VS, India

Verstrekt 3.610 2.600 2.810

Brexit

Voor niet-EU burgers die vanwege de Brexit van Engeland naar Nederland zijn verhuisd, gelden nu en de komende jaren nog speciale regelingen. Zij worden de eerstkomende jaren nog min of meer behandeld als EU burger.

Blue Card

Naar het Amerikaanse voorbeeld van de Green Card kent Europa sinds 2009 de zogenaamde Blue Card, een werk- en verblijfsvergunning voor hoogopgeleide arbeidsmigranten. Elk EU- land bepaald zelf hoeveel Blue Cards zij uitgeeft.

In de Nederlandse invulling van de Blue Card moet een door de IND erkende werkgever een werk- en verblijfsvergunning voor een werknemer aanvragen. Er geldt een salariscriterium, afhankelijk van m.n. leeftijd (onder of boven de 30 jaar); grofweg 65.000 – 75.000 euro bruto loon per jaar. Naast de Blue Card zijn er nog enkele andere regelingen voor kennismigranten; deze zijn naar omvang klein.

Zoekvisum

Een verblijfsvergunning voor hoogopgeleiden, die geen werkgever hebben en een jaar naar werk mogen zoeken. Bedoelt om talent vast te houden. Kun je o.a. na een 1-jarige UvA Master krijgen als je een bedrijf begint of een baan zoekt.

Vluchtelingen, asielprocedure en statushouders

Mensen komen Nederland ook binnen als vluchteling. Zij zijn per definitie van buiten de EU.

Zij ontvluchten hun land vanwege oorlog, mensenrechtenschending, vervolging of om andere redenen. In Nederland kunnen zij asiel aanvragen; dan komen ze in een azc, een asielzoekerscentrum. Daar moeten ze een asielprocedure doorlopen, waarin bepaald wordt of ze hier wel of niet mogen blijven. Degene die mag blijven krijgt een tijdelijke verblijfsstatus, in principe voor 5 jaar. Zij worden statushouders genoemd.

Nederland heeft binnen de EU afspraken gemaakt dat vluchtelingen in principe in het eerste EU land waar men aankomt asiel moeten aanvragen. Een deel van de vluchtelingen wordt daarom teruggestuurd naar een ander EU-land. Daarnaast hanteert Nederland een lijst van “Veilige Landen”; vluchtelingen uit deze landen worden in principe afgewezen.

2018 2019 2020 2021

Asiel aanvragen 30.380 29.435 19.132 36.647

Bron: https://ind.nl/over-ind/Cijfers-publicaties/Paginas/Asieltrends.aspx

Het aantal asielzoekers dat een (tijdelijke!) verblijfsstatus krijgt schommelt nogal. Omdat de afhandeling van asielaanvragen enorm achterloopt zijn geen recente cijfers beschikbaar. In 2019 werd ongeveer 30% van de asielaanvragen ingewilligd; 30% werd afgewezen of ingetrokken en van de overige 40% werd bepaald dat een ander EU-land de aanvraag moet behandelen. (bron: https://www.vluchtelingenwerk.nl/nl/nieuws-en-kennis/veelgestelde-vragen/asiel-aanvragen-veelgestelde-vragen)

Asielzoekers en statushouders in Amsterdam

Amsterdam had de afgelopen jaren slechts een azc, de voormalige ALO in Nieuw West.

Sinds 2021 worden er weer nieuwe asielzoekers opgevangen; begin maart 2022 heeft Amsterdam 2000 asielzoekersplekken. Enkele hotels (Stay Okay aan de Kloveniersburgwal en A&O Hostel in Zuidoost) zijn hiervoor tijdelijk ingericht. Eind 2023 moet een ‘permanente’ azc in de Houthavens worden opgeleverd.

Volgens richtlijnen van het Rijk moet elke gemeente jaarlijks een aantal statushouders woonruimte bieden. In de praktijk verloopt dit uiterst moeizaam, met name omdat het aantal sociale huurwoningen in Nederland de afgelopen decennia flink is teruggebracht.

In samenwerking met enkele woningcorporaties heeft Amsterdam de afgelopen jaren enkele tijdelijke woonprojecten opgezet voor (jonge) statushouders, waarbij zij samenwonen met jongeren/ studenten. Zoals Startblok Riekerhaven van De Key en de 2e fase vml. ACTA-gebouw van de Alliantie. Ook werden bestaande panden getransformeerd tot tijdelijke huisvesting van statushouders en jongeren/studenten en werden er in de reguliere sociale voorraad woningen aan statushouders toegewezen.

Amsterdam moet het eerste halfjaar van 2022 bijna 500 statushouders huisvesten. In de huidige wooncrisis een vrijwel onmogelijke opgave. Gevolg is dat statushouders steeds langer in een azc blijven; begin 2022 verbleven ongeveer 11.000 statushouders in een azc.

Mede om die reden werden er in 2020 200 extra plaatsen in de voormalige ALO in Nieuw West gemaakt voor statushouders, mensen die in principe niet meer in een azc horen te wonen maar in afwachting van een woning in Amsterdam hier gehuisvest werden.

Door de oorlog in Oekraine zullen naar verwachting een groot aantal Oekrainse vluchtelingen in Nederland, waaronder ook in Amsterdam, opvangen worden.

Zie verder onder woningmarkt.

Asielzoekers komen niet in de demografische cijfers voor.

Statushouders die uit een azc buiten Amsterdam komen vallen onder binnenlandse migratie.

Alleen statushouders die in Amsterdam een verblijfstatus hebben verkregen valleen onder buitenlandse migratie (immigratie)

Ongedocumenteerden

Hieronder valt iedereen van buiten de EU die langer dan 3 maanden in Nederland verblijft zonder verblijfsvergunning. Dat kan gaan om familie, werk, vluchten en andere redenen.

Men kan simpelweg geen kans maken op een verblijfsvergunning, afgewezen zijn of niet in een procedure willen of kunnen.

Een deel van de afgewezen asielzoekers heeft zich in de groep “We Are Here” verenigd. Zij kunnen/ willen zich niet op eigen kracht in de stad vestigen en zoeken een vorm van humane opvang. Sinds 2019 biedt Amsterdam tijdelijke opvang aan 500 ongedocumenteerden op 10 plekken in de stad (bron: https://www.amsterdam.nl/zorg-ondersteuning/ondersteuning/vluchtelingen/24-uursopvang-ongedocumenteerden/).

Veel ongedocumenteerden werken in de schoonmaak, zowel bij particulieren als ‘zakelijk’; velen werken ook in het huishouden bij particulieren en in de horeca. Volgens Saskia Sassen (The Global City) is hun goedkope arbeid onmisbaar voor de stedelijke middenklasse, die geen legale particuliere hulp kan betalen.

Volgens schatting van het Wetenschappelijke Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC) zijn het er in Amsterdam 15.000 ongedocumenteerden. NGO's en sleutelpersonen schatten het aantal tussen 10.000 en 30.000. (bron: https://www.amsterdam.nl/zorg-ondersteuning/ondersteuning/vluchtelingen/ongedocumenteerden).

Vanzelfsprekend komen we deze cijfers niet in de demografische statistieken tegen.

B Indeling naar leeftijd

Het overgrote deel van de migranten in Amsterdam is 18 - 30 jaar oud.

18-22 jaar

In deze leeftijdsgroep zullen de buitenlandse studenten zitten. Dus nog vergelijken met de studenten aantallen van de onderwijsinstellingen

25-30 jaar

Zullen onder meer de afgestudeerden zijn: ‘kennismigranten’. Maar natuurlijk komen er niet alleen hoog opgeleiden naar Amsterdam.

C Indeling naar reden van Migratie

C1. Studie

C2. Werk

C3. Familie/ Gezin/ Relatie

C4. Vluchten/ Asiel

De internationale aantrekkingskracht van Amsterdam is enorm. Men komt hier heen om vele reden: economische, culturele, sociale, ‘imago’.

Ik ga ervan uit dat werk of inkomen bijna altijd een hoofdrol speelt.

Er zullen vaak meerdere reden zijn om naar Amsterdam te komen. Naast werk kunnen zaken als de kleinschaligheid van de stad, de aanwezigheid van een eigen, nationaal netwerk, het fietsverkeer, de LBTHQ-gemeenschap of het nachtleven een grote rol spelen.

C1 Studie

Enorme toename buitenlandse studenten in Amsterdam, met name bij de UvA en VU. In veel mindere mate op de HvA en HiH.

Cijfers van de inschrijvingen bij een onderwijs instelling en cijfers van vestigen = wonen in Amsterdam kunnen verschillen oa door wonen in een randgemeente.

Onder meer door steeds meer studies in het Engels te geven (80%??) trekken de UvA en VU grote aantallen buitenlandse studenten.

EU studenten hebben dezelfde positie als Nederlandse studenten.

Voor niet-EU studenten zijn speciale verblijfsvergunning en andere regelingen nodig.

C2 Werk

In Nederland zijn ongeveer 600.000 buitenlandse werknemers werkzaam (uit: Buitenlandse kenniswerkers in Nederland – Radboud/ PBL 2020 p. 8) . Dus zowel vanuit de EU als van buiten de EU.

Arbeidsmigrant

Taalkundig is dat iedereen die voor werk naar een ander land komt een arbeidsmigrant.

Wij beperken ons hier tot arbeidsmigranten vanuit de EU.

Zie met name het rapport van het aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten uit eind 20202: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2020/10/30/tweede-advies-aanjaagteam-bescherming-arbeidsmigranten

Zoals we hierboven zagen is het aantal arbeidsmigranten dat legaal van buiten de EU komt zeer gering (nog geen 3000 over heel Nederland in 2021) .

In de praktijk worden hier vaak migranten met slecht, onderbetaald werk onder verstaan.

Grote delen van de economie draaien op deze moderne vorm van uitbuiting: in Amsterdam gaat het om de bouw, logistiek, distributie, transport en haven. Recente rapporten laten een onmenselijk deel van de huidige samenleving zien, waar “onwaarschijnlijk lange werkdagen, onveilige werkomstandigheden, het ontbreken van juist of goed gereedschap en foutieve betalingen aan de orde van de dag zijn” (NRC hoofdredactioneel commentaar 24-02-2022).

Maar naast de arbeidsmigranten als de “moderne slaven” ((oa NRC 18-05-2021 column Ton-Jan Meeus) wordt ook de technische vakman (de Oost Europese lasser, loodgieter, elektromonteur, ventilatie technicus, verwarmingsmonteur, etc.) vaak onder dit begrip gebracht.

Het grootste deel van beide groepen komt, volgens onderzoeken (hier noemen) uit Oost Europa.

Omdat de positie op de arbeidsmarkt en qua inkomen sterk verschilt onderscheid ik

__________

2 groepen arbeidsmigranten:

Slecht verdienende, laaggeschoolde, kwetsbare arbeidsmigranten
Redelijk verdienende, technische geschoolde arbeidsmigranten

__________

Beide groepen arbeidsmigranten zullen we weinig in de bevolkingscijfers van Amsterdam tegenkomen: Zij wonen meestal in de regio (Otto Workforce, het grootste uitzendbureau voor arbeidsmigranten heeft oa woongebouwen in Wijk aan Zee en Zaandam).

In Nieuw West, Noord en Zuidoost worden voormalige koopwoningen verhuurd aan groepjes Oost Europese arbeidsmigranten. Aantallen zien te achterhalen.

De vakmensen in de bouw en installatie techniek reizen veelvuldig – om de zoveel weken – naar hun thuisland en zullen dus niet 4 maanden aaneengesloten hier wonen waardoor ze zich hier niet kunnen inschrijven.

Toch woont er een aanzienlijk Poolse groep in Amsterdam (cijfers) en zijn er bijv. Poolse winkels in Nieuw West (Johan Huizingalaan) en Noord (Meeuwenlaan).

Kennismigrant

In Nederland zijn zo’n 100.000 buitenlandse kenniswerkers actief (uit: Buitenlandse kenniswerkers in Nederland p. 8). Kenniswerkers kiezen voor plaatsen die aantrekkelijk zijn vanuit zowel loopbaan- als leefstijlperspectief (p.11)

Nederland kent sinds 2004 een zogenaamde kennismigrantenregeling. Sinds 2009 kunnen kennismigranten van buiten de EU zich tijdelijk met een Blue Card hier vestigen.

Het grote recente onderzoek hierover is “Buitenlandse Kenniswerkers in Nederland” van de Radboud Universiteit/ Planbureau voor de Leefomgeving. (ism UvA Willem Boterman) (2020). Met als ondertitel: “Waar werken en wonen ze en waarom”.

“Woonvoorkeuren van hogere middenklasse is onderdeel van dit grote project.” Hieronder een beknopte weergave van dit onderzoek:

Definitie kennismigrant

In dit onderzoek is iedereen die buiten Nederland geboren is en hier voor hun 18e nooit heeft gewoond plus een speciale relatie tussen leeftijd, loon en opleidingsniveau, waarbij steeds minimaal 50% minimaal hbo heeft.

Verdeeld over landen van herkomst (p.8) :

EU (inclusief VK): 45%

Turkije 7,7%

India 3,8%

VS 3,7%

China 2,2%

Overig: 37,6%

Verdeeld over economische sectoren (p.8) :

Zakelijke Dienstverlening 25%

Handel 14%

Zorg 9%

Kennisintensieve industrie 7%

Onderwijs 7%

Overig: 38%

In de top 10 van de kennismigranten – qua inkomen – werkt een op de drie in de zakelijke en financiele dienstverlening. Buitenlandse kenniswerkers uit de topgroep werken vooral bij de allergrootste buitenlandse bedrijven. (p. 10)

Bijna een derde van de kennismigranten in Nederland werkt bij een buitenlands bedrijf. (p. 13) De buitenlandse kenniswerkers die bij een buitenlands bedrijf werken zijn voor een belangrijk deel expats, die dus relatief kort blijven. (p. 9)

Verblijfsduur

Na 8 jaar is zo’n 65% van de kennismigranten weer vertrokken. Deze verblijfsduur lijkt bovendien steeds iets korter te worden (p. 9). 20% van de buitenlandse kenniswerkers heeft binnen 3 jaar Nederland weer verlaten (p. 10). Na 3 jaar heeft ruim 35% van de top 10 – qua inkomen - Nederland weer verlaten (p. 10)

Inkomen

In de top van de kenniswerkers in Nederland, qua inkomen, blijken kennismigranten zeer goed vertegenwoordigd te zijn. In de 0,1% top is een kwart buitenlander; in de 1% top is dit 15%. De gewone kennismigrant blijkt echter iets minder te verdienen dan de Nederlandse.

Regio Amsterdam als magneet van kennismigranten (p.12)

Amsterdam is de onbetwiste hoofdstad voor internationaal talent: ongeveer 22 procent van alle kennismigranten werkt in deze regio. In de regio Amsterdam woont 35% van de buitenlandse kenniswerkers. Hun stedelijke orientatie is sterker dan bij Nederlandse kenniswerkers. Vooral de centrum-stedelijke milieus genieten de voorkeur. Het zijn vooral het stedelijk voorzieningenniveau (musea, bioscopen, horeca, theaters, enzovoorts )en de openbare veiligheid die sterk de woonvoorkeuren van kennismigranten bepalen.

(Voor wonen; zie p. 13 en 14., lees verder in Hoofdstuk Wonen)

Juist de combinatie van buitenlandse bedrijven, internationaal opererende bedrijven en kennismigranten maakt de Amsterdamse regio aantrekkelijk. Het onderzoek spreekt van het ‘Amsterdam effect’: buitenlandse kenniswerkers werken graag in deze agglomeratie.

Beleid om meer kenniswerkers aan te trekken

Deze Radboud - PBL studie is vooral bedoeld om het beleid, gericht op het aantrekken van buitenlandse kenniswerkers, te verbeteren. Omdat Nederland nu, vanuit internationale perspectief, relatief weinig kennismigranten heeft, moet het beleid er allereerst op gericht zijn om meer kennismigranten aan te trekken. “Zet onze agglomeraties in de etalage” (15)

Glaeser et al. (2001): ‘If cities are to remain strong, they must attract workers on the basis of quality of life as well as on the basis of higher wages.’

Waarbij het rapport adviseert een zeer selectief beleid te voeren, onder meer omdat de “war on talent” slechts op 1% van de kennismigranten betrekking heeft en de gewone kennismigrant minder verdient dan de gewone Nederlandse kenniswerker (15).

Cultuur en Creative Class

Uit de hele wereld

Van Concertgebouw Orkest tot Conservatorium, van broedplaats tot art director, van museum tot game content.

Expat

= Top 1 procent van de kennismigrant; zie hierboven.

Amsterdam heeft een speciaal expat centrum, waar expats (hoog geschoolde migranten) terecht kunnen voor vragen over o.a. huisvesting, transport, gezondheidszorg en belastingen: www.expatcenter.com

Nederland probeert actief multi-/transnationale bedrijven en instanties en hooggeschoolde migranten aan te trekken. Een van de manieren om Nederland/ Amsterdam hiervoor aantrekkelijk te maken zijn belastingvoordelen. Zo kunnen hoogopgeleide migranten (expats) in Nederland de eerste vijf jaar (was tot 2019 7 jaar) van hun vestiging min of meer vrijstelling van inkomensbelasting krijgen; dit komt neer op een belastingvoordeel van ruim 30%.

Expats worden ook wel “transnational elite” genoemd; de groep die de internationale economie aanstuurt (Scott, 2006 & Beaverstock, 2005).

C3. Gezinsmigratie

Zie hierboven onder verblijfsvergunning voor Niet-EU burgers.

De omvang van deze groep is, qua instroom van niet-EU burgers, bijna net zo groot als de instroom voor arbeidsmigratie. Het gaat om gezinsleden van kennismigranten (India), gezinshereniging van statushouders (Syrië) of familiebanden en gezinsvorming (Turkije).

Het zal vrij moeilijk zijn om hier voor Amsterdam, vanuit de demografische cijfers, meer zicht op te krijgen.

C4. Vluchten/ Asiel

Zie hierboven onder migranten van buiten de EU.

Amsterdam, 28 februari - 17 maart 2022

Beaverstock, J. V. (2005). Transnational elites in the city: British highly-skilled inter-company transferees in New York City’s financial district. In Journal of Ethnic and Migration Studies 31:2 (245-268).

Scott, S. (2006). The Social Morphology of Skilled Migration: TheCase of the British Middle Class in Paris. In Journal of Ethnic and Migration Studies (1105-1129).